[West-Sahara] achtergrond info voor komende uitspraak EU Hof van Justitie inzake West-Sahara

[Frank Willems]

	ACHTERGROND INFORMATIE BIJ DE KOMENDE UITSPRAAK VAN HET EUROPEES HOF 
VAN JUSTITIE OVER WEST-SAHARA

Op 29 september om 11.00 uur zal het Hof van Justitie van de Europese 
Unie (HvJ-EU) een belangrijke uitspraak doen die gevolgen zal hebben 
voor de gespannen betrekkingen tussen Europa en Marokko. De uitspraak 
van het HvJ-EU volgt op een beroep dat is ingesteld door het POLISARIO, 
het bevrijdingsfront voor West-Sahara dat sinds 1976 voor een groot deel 
illegaal wordt bezet door Marokko. De betrekkingen tussen de EU en 
Marokko kunnen door de uitspraak tot een kookpunt worden gebracht want 
de uitspraak zal het Marokkaanse taboe schenden op de heilige status van 
de "Marokkaanse Sahara", zoals Marokko West-Sahara noemt.

West-Sahara (ook: de Westelijke Sahara) is het enige land in Afrika dat 
nog niet gedekoloniseerd is. Het is een `Non-Self-Governing Territory’ 
zoals verwoord in het Handvest van de Verenigde Naties (VN). Marokko 
houdt sinds 1975, toen Spanje het gebied verliet, een groot deel van het 
land bezet. Meer dan 165.000 vluchtelingen en hun nazaten wonen sinds 
die tijd in vluchtelingenkampen in het zuid-westen van Algerije. In 1991 
werd door Marokko en het Polisario een VN-vredesplan aanvaard dat 
voorzag in het houden van een referendum, waarbij de oorspronkelijke 
bewoners zich konden uitspreken over onafhankelijkheid van het land. Dit 
referendum is tot op heden nog niet gehouden. Inmiddels is Marokko geen 
voorstander meer van een referendum, het wil slechts een zelf ontworpen 
autonomieplan uitvoeren, en het weigert deel te nemen aan 
onderhandelingen onder leiding van de VN.
De Marokkaanse bezetting wordt gefinancierd door het exploiteren van de 
rijkdommen van West-Sahara. Dat gebeurt in samenwerking met Europese 
bedrijven in het kader van Marokkaans - Europese economische 
overeenkomsten. Het Front Polisario vecht, als eerste 
bevrijdingsorganisatie, bij het Europees Hof deze overeenkomsten aan. 
Het Hof heeft al eerder bepaald dat Marokko geen recht heeft om met de 
EU afspraken te maken over West-Sahara. De Europese Commissie heeft 
echter een sluipweg gevonden om in samenwerking met Marokko de 
uitspraken en daarmee het gezag van het Hof te ondermijnen.

Het HvJ-EU beoordeelt momenteel de wettigheid van een aanpassing van de 
handels- en visserijovereenkomsten tussen de EU en Marokko waarmee die 
van toepassing zouden zijn geworden op het grondgebied van West-Sahara. 
De zaak is bij het HvJ-EU aanhangig gemaakt door het Front Polisario, de 
door de VN erkende vertegenwoordiger van het volk van West-Sahara.

In 2016 heeft het HvJ-EU de Europees-Marokkaanse overeenkomst over de 
liberalisering van landbouwproducten en verwerkte visserijproducten 
nietig verklaard voor wat betreft de toepassing op West-Sahara. Het Hof 
stelde dat West-Sahara, bij overeenkomsten tussen de EU en Marokko, een 
derde partij is en alleen bij overeenkomsten kan worden betrokken met de 
uitdrukkelijke toestemming van het volk van West-Sahara. In 2018 paste 
het Hof dezelfde redenering toe bij de nietigverklaring van de 
partnerschapsovereenkomst inzake visserij tussen de EU en Marokko, voor 
wat betreft de toepassing ervan op West-Sahara.

Ondanks deze uitspraken veranderde er niets. De EU-instellingen bleven 
de overeenkomsten op dezelfde manier toepassen als voor de uitspraken 
van het HvJ-EU. De associatieovereenkomst is daarvoor veranderd zodat de 
werking wordt uitgebreid tot West-Sahara. Deze wijziging druist in tegen 
eerdere uitspraken van het HvJ-EU en is problematisch in fundamentele 
zin. Reden voor het Polisario om in beroep te gaan.

* Over de uitbreiding van de overeenkomst hebben EU ambtenaren hebben 
met de Marokkaanse bezetter onderhandeld en overeenstemming bereikt in 
plaats van,  zoals vereist, met het volk van West-Sahara. Het verkrijgen 
van toestemming van de Saharanen was "onmogelijk", zo beweerde de EU 
Commissie.
* In plaats van toestemming te vragen aan de Saharanen hield de Europese 
Commissie een informatie uitwisseling met Marokkaanse belanghebbenden en 
politici over de mogelijke voordelen van uitbreiding van de 
overeenkomsten met West-Sahara.
* Het belangrijkste argument van de Europese Commissie voor de 
herziening van de overeenkomsten is dat ze ten goede zouden komen aan de 
lokale economie. Dat standpunt druist in tegen de specifieke afwijzing 
door het Hof van de relevantie van die lokale voordelen: waar het om 
gaat, aldus het Hof, is de instemming van de oorspronkelijke bevolking 
van West-Sahara en dus ook van de vluchtelingen.

De enige partij die rechtmatig een beslissende stem in deze zaak had 
moeten hebben is door de VN erkende vertegenwoordiging van het 
Saharaanse volk, het Front Polisario. Die werd door de EU Commissie 
genegeerd en opzij geschoven. Er was voor het Polisario geen andere 
optie dan om opnieuw de zaak aanhangig te maken bij het Hof van Justitie 
van de EU.

De Stichting Zelfbeschikking West-Sahara is van mening dat deze aanpak 
van de EU, waarbij met illegale overeenkomsten over West-Sahara de 
samenwerking met Marokko wordt gezocht, een belemmering voor de 
Verenigde Naties vormt bij haar pogingen om tot een rechtvaardige en 
vreedzame oplossing voor het slepende conflict te komen.

Een uitspraak van het Europees Hof die voor eens en voor altijd een 
einde maakt aan de praktijk om de betrekkingen tussen de EU en Marokko 
uit te breiden tot West-Sahara zonder inspraak van het Saharaanse volk, 
zal door het gemarginaliseerde volk van harte worden begroet.

Marokko heeft furieus gereageerd op de eerdere uitspraken van het HvJ-EU 
over West-Sahara. In 2016 heeft de Marokkaanse regering officieel 
aangekondigd dat ze alle communicatie met de EU zou beëindigen, en 
weigerde mee te werken aan door de EU gefinancierde bilaterale 
programma's, waaronder anti-terreur samenwerking.
Marokko dreigde ook "een nieuwe migratiestroom” richting Europa te 
sturen die ons continent “in gevaar zou brengen”. De Marokkaanse 
minister van landbouw vroeg de Spaanse media retorisch: "Hoe wil de EU 
dat we Afrikaanse en zelfs Marokkaanse emigratie naar Europa blokkeren 
als Europa niet met ons wil samenwerken?”. 7

                    -------------------
	De positie van Nederland.

De houding van de Nederlandse regering ten aanzien van het conflict in 
West-Sahara is in de loop van de tijd verschoven. Sinds de jaren 
zeventig wordt gesteld dat Nederland zich neutraal acht in het conflict 
en dat Nederland de claims op West-Sahara van zowel Marokko als van het 
Front Polisario niet erkend.1) De Nederlandse regering waarschuwt bij 
het doen van investeringen en zaken in West-Sahara.

Augustus 2012 verzekerde minister Uri Rosenthal de Tweede Kamer dat bij 
de invoer van producten uit West-Sahara het Marokkaanse importtarief 
niet wordt toegepast.[1] Tenslotte is West-Sahara geen Marokkaans 
grondgebied, concludeerde de minister toen. Rosenthal voegde er aan toe 
dat de Douane er op toeziet dat de juiste tarieven worden berekend.
Uiteindelijk bleek dat niet waar. De Nederlandse Douane en de Voedsel en 
Waren Autoriteit treden niet op tegen onjuiste herkomstvermelding op 
producten uit West-Sahara.
Zijn opvolger Minister Koenders hield de schijn niet op en stelde dat de 
aankoop van strooizout uit bezet West-Sahara door Rijkswaterstaat in het 
voordeel is van "alle betrokkenen".
Minister Kaag van Buitenlandse Handel ging nog verder en antwoordde op 
vragen in de Kamer over de rechtmatigheid van de invoer van visolie uit 
West-Sahara dat de instemming van Polisario Front daarbij "niet 
doorslaggevend" is.
                    -------------------



Enkele recente relevante ontwikkelingen:

* In december 2020 kondigde president Trump aan de Marokkaanse 
soevereiniteit over West-Sahara te erkennen. In ruil daarvoor zou 
Marokko de banden met Israël normaliseren. Sindsdien heeft Marokko 
geprobeerd EU-landen onder druk te zetten om het Amerikaanse precedent 
te volgen.
* In november 2020 heeft het Marokkaanse leger het staakt-het-vuren 
geschonden dat sinds september 1991 van kracht is waardoor het gewapende 
conflict is hervat. West-Sahara is weer oorlogsgebied.
* Medio mei 2021 stroomden duizenden jonge Marokkanen de Spaanse enclave 
Ceuta binnen. Als gevolg daarvan werd een breed gedragen veroordeling 
uitgesproken in het Europees parlement over het politieke misbruik van 
minderjarigen, omdat Marokko moedwillig de grenspost heeft geopend en 
jonge migranten actief heeft aangemoedigd om de grens over te steken. 8 
Het Ceuta incident was geen op zichzelf staand geval, maar het zoveelste 
incident in een bilaterale relatie die met de dag verder verzuurt en dat 
voornamelijk vanwege de uiteenlopende standpunten over de voormalige 
kolonie van Spanje.
* Eind mei riep Marokko zijn ambassadeur in Duitsland terug en 
beschuldigde Berlijn ervan “een destructieve houding aan te nemen ten 
aanzien van de kwestie van de Marokkaanse Sahara” en van “antagonistisch 
activisme”. 10 Kort daarna kondigde Marokko aan dat het zowel de 
samenwerking op het gebied van terrorismebestrijding als de 
veiligheidssamenwerking met Duitsland heeft beëindigd. Deze actie kwam 
na maanden van wrijving vanwege het initiatief van Duitsland om een 
zitting van de VN-Veiligheidsraad aan West-Sahara te wijden.

Korte geschiedenis
* De VN beschouwt West-Sahara, een gebied ter grootte van het Verenigd 
Koninkrijk, als een niet-zelf-besturend gebied zonder administratief 
gezag. Marokko controleert vandaag ongeveer driekwart van West-Sahara.
* In 1975 concludeerde het Internationaal Gerechtshof dat er geen 
soevereiniteitsbanden waren tussen Marokko en West-Sahara. Drie weken 
later viel Marokko het gebied binnen.
* In 1991 kwamen de strijdende partijen onder leiding van de VN tot een 
overeenkomst om een referendum te organiseren over de toekomst voor het 
gebied. Een VN missie werd ingesteld om toezicht te houden op het 
staakt-het-vuren tussen de partijen, Marokko en het Front Polisario en 
om het referendum de organiseren. Het referendum heeft nog steeds niet 
plaatsgevonden en Marokko heeft de medewerking aan de organisatie ervan 
stopgezet.
* De helft van de bevolking van West-Sahara, de Saharanen, is hun 
thuisland ontvlucht en leeft in ellendige omstandigheden in 
vluchtelingenkampen in de Algerijnse woestijn.
* West-Sahara is verdeeld door een 2500 kilometer lange muur, een 
Marokkaanse militair verdedigingswerk dat wordt omzoomd door zeer veel 
mijnenvelden.
* De Saharanen die nog steeds in West-Sahara wonen hebben te lijden 
onder ernstige aantasting van hun mensenrechten door de Marokkaanse 
bezetters en illegale kolonisten. De schendingen zijn goed 
gedocumenteerd door gerenommeerde instellingen en organisaties zoals de 
Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN, Amnesty International 
en Human Rights Watch. Saharanen in het bezette gebied hebben melding 
gemaakt van toenemende repressie door Marokkaanse veiligheidstroepen 
sinds de hervatting van de vijandelijkheden in november 2020. Er is 
sprake van huiszoekingen, arrestaties, ontvoeringen, martelingen. In 
maart 2021 publiceerde Freedom House zijn jaarverslag 2021 over de 
status van burgerrechten en politieke rechten in de wereld, waarbij 
West-Sahara in de rangorde van politieke vrijheden naast Syrië en 
Noord-Korea is geplaatst.  Er is reden voor bezorgdheid omdat de 
situatie dramatischer kan verslechteren na de komende uitspraak van het 
HvJ-EU.
* Op 13 november 2020 schond het Marokkaanse leger het staakt-het-vuren 
en sindsdien zijn gewapende vijandelijkheden op het grondgebied hervat.
* De spanning tussen Algerije en Marokko loopt op met name door de 
bezetting van West-Sahara.